~ In juni, juli en september 2024 gaf Annette van der Elst, filosoof en existentieel therapeut de cursus
‘Van Wanhoop tot Levenslust’.
Wanhoop is dood zijn zonder dat daadwerkelijk te zijn. Zo omschrijft de Deense filosoof Søren Kierkegaard de ervaring van de wanhoop. Die kan je overvallen na een verlies, maar ook wanneer je een sterk gevoel van zinloosheid beleeft. Toch moeten we wanhopen, zegt hij, om niet te wanhopen. Wanhoop is zelfs de grond van ons bestaan. Dat stemt hem uiteindelijk niet somber. Pas vanuit de wanhoop, kun je mogelijkheden ervaren – zo komt Kierkegaard uiteindeljk bij de levenslust en bij het religieuze uit. In vijf bijeenkomsten zullen we de ervaringen van wanhoop onder de loep nemen én de sprong naar omarming van het leven, naar levenslust. We doen dat aan de hand van het denken van de filosofen Kierkegaard, Albert Camus, Simone Weil en psychotherapeut Irvin Yalom. Dit zijn alle denkers voor wie denken niet een louter cognitieve aangelegenheid is, maar een performatieve, een verandering die direct in praktijk gebracht wordt. Hun denken heeft vooral tot doel om innerlijke ervaringen te belichten en te onderzoeken.
~ Artificiële Intelligentie en Ethiek, mei en juni 2024
door Annette van der Elst, filosoof & ethica en Jan Blommaart, AI-deskundige.
Artificiële intelligentie (AI) wordt op steeds meer gebieden toegepast en dringt meer en meer ons persoonlijke leven binnen. Wat betekent deze ontwikkeling voor onze waarden, ons menszijn en ons samenleven? Kan AI zelfs onze persoonlijkheid beïnvloeden. Hoe moeten we omgaan met ‘Big Data’ en de verzameling van persoonlijke gegevens waar AI zich mee ‘voedt’?
Filosofen, sociologen, psychologen en zelfs ook theologen buigen zich over deze kwesties. Er zijn bijvoorbeeld filosofen die beweren dat AI is in te zetten voor ‘the social good’: het idee dat sociale en maatschappelijke problemen kunnen worden opgelost met behulp van AI. In een verzorgingsstaat bijvoorbeeld is het belangrijk om (veel) gegevens van mensen te hebben om ze beter te kunnen helpen. Zorg en veiligheid kunnen met behulp van AI worden verbeterd. Tegelijkertijd kan juist het verzamelen van al die gegevens en met AI bewerken op gespannen voet staan met opvattingen over vrijheid.
Dit zijn een paar voorbeelden van in belangrijke mate ethische vraagstukken. Ethiek betekent denken over wat (een) goed leven is en wat goed samenleven is. Een definitief antwoord op die vragen is nooit te geven en hangt onder meer af van ons mensbeeld. Zijn we bijvoorbeeld op aarde om elkaar te dienen? Om God te dienen? Of om zo veel mogelijk jezelf te dienen? Is goed leven, zoveel mogelijk genot en comfort? Of draait het om liefde? Als iemand je slecht behandelt, zoek je dan vergelding of is het beter die persoon te vergeven en door te gaan met je leven. Ethische vragen liggen voor het oprapen. Ethiek richt zich altijd op de vraag wat het juiste handelen is in een specifieke situatie: een onverdeeld goed of een onverdeeld slecht is er niet. Ethiek is altijd een kwestie van wikken en wegen.
In deze cursus gingen we in vijf bijeenkomsten in op deze vragen. In de eerste les een overzicht van wat AI eigenlijk is en in de tweede les gingen we dieper in op wat ethiek (in het algemeen) is en welke ethische zienswijzen er zijn. In de drie daaropvolgende bijeenkomsten werden AI en ethische vragen concreet aan elkaar verbonden.
Op het programma stond ook hoe op dit moment in de RK-kerk nagedacht wordt over ethiek en AI.
~ In januari en februari 2024 werd een serie bijeenkomsten over de Stoïcijnen in de Obrechtkerk verzorgd door Annette Van der Elst, filosoof.
In vijf bijeenkomsten werden de Griekse en Romeinse Stoïcijnen behandeld maar ook hun christelijke erfgenamen, zoals Augustinus en ook latere en hedendaagse denkers, waaronder Martha Nussbaum. Wat helpt de liefde ons? Hoe gaan we om met kwetsbaarheid en welke oefeningen zijn voor ons van nut?
In een wereld die soms beangstigend is, of onvoorspelbaar lijkt, kan de filosofie tot steun zijn. In deze collegereeks zullen de stoïcijnen ons te hulp komen, want hun leer is een praktische filosofie, een levenskunst, die gaat over vragen als: hoe gaan we om met de dood, met ziekte, tegenslag, onzekerheid en frustraties? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we niet van ons stuk worden gebracht door zaken en mensen buiten ons. Hoe vinden we innerlijke rust?
De Athener Zeno van Citium (334-262 voor Christus) wordt gezien als de stichter van de stoïcijnse school. Hij gaf les in de gekleurde zuilengalerijen – de stoa poikilē – in Athene, voor iedereen, met als doel mensen zo veel mogelijk te helpen. Filosofie was een therapeuticon, een manier om de ‘ziel’ te hulp te komen, om je bijvoorbeeld te wapenen tegen angsten. De stoicijnse leer en leefwijze kwam ook in het Romeinse rijk terecht: bekende stoicijnen uit die periode zijn Seneca, Marcus Aurelius en de voormalige slaaf Epictetus, die een onderscheid maakte tussen wat we in onze hand hebben en wat niet. Marcus Aurelius spreekt over ons karakter als innerlijke burcht, en Seneca gaat uitgebreid in op de deugden en karaktervastheid en je voorbereiden op het ergste.
Kenmerkend voor de stoicijnen is dat naast inzicht, veel oefenen noodzakelijk is om mentaal weerbaar te worden.
Docent: Damiaan H.M. Meuwissen, Oud-Hoogleraar Staatsrecht en Rechtsfilosofie aan de Universiteit Groningen
Maandag 21 oktober 2019
Wat is filosofie?
Inleidend overzicht [metafysica, transcendentale filosofie, vrijdenken]. Speciale aandacht voor Thomisme en scholastiek. [Coreth, Edith Stein, Peters]
Maandag 18 november 2019
Verhouding van Thomisme tot moderne filosofie [Kant, Hegel, Heidegger]
Neo-scholastiek [Maréchal, Maritain, Karl Rahner]. Welke accenten worden heden binnen het RK denken gelegd? Stefan van Erp, Eric Borgman, zie Tijdschrift voor Theologie [Leuven 4x per jaar] en Theologie en Philosophie [München, 4x per jaar]
Maandag 9 december 2019
Vrijheid als centraal thema binnen filosofie en geloof. Wat is geloven? In dagelijks leven en in christelijk religieuze zin. Verhouding geloof en wetenschap; geloof en filosofie. Redelijkheid van het geloof. [Robbers, Karl Rahner]
Maandag 17 februari 2020
Vrijheid en Ethiek
Kernbetekenissen van ‘Vrijheid’. ‘Ethiek’van Thomas, Kant, Scheler, Levinas.
Maandag 23 maart 2020
Vrijheid en individu
Mensenrechten, vrijheid van godsdienst. Omgang met andere religies. Positie van het Jodendom en Islam? Documenten: Vaticanum II; Hoofdstuk 1 Grondwet [1983]; Europees verdrag Rechten van de Mens [1950].
Maandag 18 mei 2020
Vrijheid en samenleving
Politiek, staat, recht [democratie, rechtsstaat]. Europa. Kernwaarden van de Europese samenleving en de EU. Identiteit van Europa.
Boeken van Middelaar, Meuwissen [Europa Reflexief] en K. Van der Wal.